طبق آخرین ارزیابی از وضعیت منابع آبی ایران، هرمزگان با منفی ۷۵درصد، کم‌بارش‌ترین استان در سال آبی جاری است. پس از آن، سیستان و بلوچستان با ۷۵درصد، کرمان با ۶۹درصد، فارس با ۶۶درصد و بوشهر با ۶۱درصد، کم بارش‌ترین مناطق ایران معرفی شده‌اند.

آمارها نومید کننده‌اند: میزان متوسط بارندگی ایران طی ۵۰ سال گذشته از ۲۵۰ میلی‌متر به ۲۰۵ میلی‌متر کاهش یافته، به موازات این، متوسط دمای هوا در ۱۵ سال گذشته ۱/۱درجه بالاتر رفته است. در ۵۰ سال گذشته، میزان آب‌های تجدیدپذیر ایران از ۱۳۲ میلیارد متر مکعب به ۱۱۶ میلیارد متر مکعب کاهش یافته و در پنج سال گذشته، میزان آب تجدیدپذیر به زیر ۱۰۰ میلیارد مترمکعب رسیده؛ رقمی که زنگ خطر وضعیت نامساعد آبی است.

از ۶۰۹ دشت ایران، حدود ۳۸۱ دشت در مرحله ممنوعه و قرمز هستند و دیگر قابلیت برداشت آب ندارند. آذربایجان غربی با بیش از ۳۰ هزار حلقه، تهران با ۲۰ هزار حلقه و اصفهان با بیش از ۱۶ هزار حلقه، در صدر استان‌هایی قرار دارند که چاه غیرمجاز دارند.

در استان سیستان و بلوچستان وضع حادتر است.در دشت سیستان گودال‌هایی طبیعی به عمق متوسط ۱۲ متر وجود دارند که با عملیات اندک ساختمانی، به صورت مخازن آب‌های سیلابی در آمده‌اند. این گودال‌ها که “چاه‌نیمه” نام دارند،  منبع آب آشامیدنی مردم منطقه به شمار می‌روند.

اتابک جعفری، مدیرعامل آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان، می‌گوید از مجموع ۳۲۰میلیون متر مکعب آب باقی مانده در “چاه نیمه”‌ها در شمال استان، ۲۵۰میلیون متر مکعب آن آب مرده و غیرقابل استفاده است: «در سال آبی ۹۷، رودخانه هیرمند تنها ۳۲میلیون متر مکعب آورد داشته که در مقایسه با پارسال ۹۳ درصد کمتر است.»

اگر قبلا تامین آب کشاورزی در سیستان مشکل بود، اینک تامین آب آشامیدنی مردم شهرستان‌های زابل، هیرمند، زهک، هامون، نیمروز و زاهدان نیز دشوار شده است. عمده‌ترین دلیل این وضع، خشک شدن رودخانه هیرمند از ۱۸ سال قبل است. در سال ۱۳۵۱ پیمانی بین دولت‌های وقت ایران و افغانستان امضا شد که سهمیه‌ای معادل ۸۲۰میلیون متر مکعب آب از ذخیره‌گاه سد “کجکی” برای ایران در نظر می‌گرفت. اما کارشناسان می‌گویند که حدود ۳۵۰میلیون متر مکعب از این آب به خاطر گرمای شدید تبخیر می‌شود.

پس از قطع آب رودخانه هیرمند، تالاب هامون هم از سال ۷۸ دچار خشکسالی شد.

کارزار نذر آب

سه هزار و ۲۴ روستای سیستان و بلوچستان از هرگونه سامانه آب‌رسانی محرومند و نیازمندی‌های خود را به کمک تانکر تامین می‌کنند.

حالا کار به نذر آب در این استان و ورود هلال احمر به موضوع خشکسالی کشیده است. این سازمان با گشایش یک حساب  کمپینی برای نذر یک بطری آب معدنی برای آسیب دیدگان خشکسالی سیستان و بلوچستان به راه انداخته است.

این کارزار پس از بازدید محمود مجدی‌نسب، دبیرکل جمعیت هلال احمر، از استان راه‌اندازی شد. مجدی‌نسب اعلام کرد که تنش آبی، کشاورزی، دامپروری و صیادی در سیستان و بلوچستان را از بین برده و در ۵۲۱ روستای مبتلا به خشکسالی در استان، صحنه‌های دردآوری دیده می‌شوند.

او اشاره‌ای به این صحنه‌ها نکرده اما فیلم‌ها و تصاویری در شبکه‌های اجتماعی وجود دارند که شست‌وشوی لباس در کنار نهرهایی با آب کدر و آلوده یا استفاده از آب گل‌آلود یا پساب برای مصارف خوراکی را نشان می‌دهند.

کاهش جمعیتی

مرکز آمار ایران می‌گوید جمعیت سیستان از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ روندی کاهشی را نشان می‌دهد. یکی از دلایل این کاهش مهاجرت‌های ناشی از خشک شدن چاه‌های موجود در منطقه است.

نماینده مردم زابل در مجلس ۱۳ تیر ۹۷، عمق خشکسالی در منطقه سیستان را فراتر از یک زلزله خواند. حبیب‌الله دهمرده گفت، بیش از ۱۰۰هزار هکتار از اراضی زراعی منطقه به دلیل کمبود منابع آبی فاقد کشت شده‌اند و اظهار نگرانی کرد که وضع معیشتی مرزنشینان با تداوم خشکسالی بدتر شود.

حمزه ریگی، مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان، می‌گوید به خاطر کاهش ۷۵درصدی میزان بارندگی استان به نسبت سال گذشته، سطح آب‌دهی چاه‌های منطقه و سفره‌های آبی کاهش یافته است. ریگی چاره مشکل را در اجرای طرح انتقال آب دریای عمان به استان دانسته و گفته که در فاز اول بالغ بر ۲۱۹میلیون متر مکعب آب از دریا منتقل خواهد شد.

محسن میرادی، مدیرعامل آب و فاضلاب شهری سیستان و بلوچستان، می‌گوید شهر سیرکان بحرانی‌ترین وضع در سیستان و بلوچستان را از نظر کم آبی دارد. آب این شهر از سراوان با ۱۰۰ کیلومتر فاصله و با تانکر تامین می‌شود.

سیستان هوا هم ندارد و مردم آن علاوه بر تشنگی، رنج گردوخاک و غبار ناشی از طوفان شن در مناطق شمالی استان را نیز تحمل می‌کنند. روز یکشنبه ۱۱ شهریور، طوفان شن ۵۷۸نفر را راهی بیمارستان کرد. فرماندار زابل در برابر دوربین صدا و سیما بغض کرد و گفت ریه‌های بچه‌های استان آهنی نیست.

شاید تشریح نمادین وضع در این استان جنوبی محروم ایران، بیتی منتسب به شاهنامه فردوسی باشد که کاربری در توئیتر آن را اندکی تغییر داده است:

که رستم یلی بود در سیستان، منش کرده‌ام خوار و بی‌آشیان…

منبع: دویچه وله