درس دوم: چگونه از منابع عمومی برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده کنیم؟

مقدمه

یکی از راه‌های جمع‌آوری اطلاعات درباره نقض حقوق بشر استفاده از منابع عمومی مانند اسناد، فیلم‌ها و تصاویر است. همانطور که احتمالاً می‌دانید، شما می‌توانید از انواع مختلف منابع عمومی استفاده کنید. برخی مثال‌ها عبارتند از:

• مشاهده مستقیم: آیا شما چیزی را با گوش خود شنیده‌اید یا با چشمان خود دیده‌اید؟ اگر اینطور است، شما درباره آن رویداد اطلاعات دارید.
• منابع سطح دوم (دست دوم) : آیا شما با شاهدان عینی یک حادثه مصاحبه کرده‌اید؟ یا پیرامون تصاویر یا فیلم‌های مربوط به یک واقعه‌، پژوهش و تحقیق کرده‌اید؟ در این صورت شما به منابع سطح دوم دسترسی دارید.
• منابع رسانه‌ای: آیا شما از منابع رسانه‌ای شامل روزنامه‌ها، مجله‌ها، پایگاه‌های خبری آنلاین، تلویزیون یا ایستگاه‌های رادیویی، اطلاعات جمع‌آوری می‌کنید؟
• رسانه‌های اجتماعی: در عصر دیجیتال، بسیاری از موارد نقض حقوق بشر از طریق مجاری خبری، وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی آنلاین، گزارش می‌شوند. آیا شما از سایت‌هایی مثل توییتر، فیس‌بوک و بالاترین استفاده می‌کنید؟
• داده‌های عمومی: آیا شما به گزارش‌های دولتی، اسناد دادگاه‌ها، ریز شنودها، توافق‌های بین‌المللی، کنوانسیون‌ها و یا به دیگر اسناد رسمی دسترسی دارید؟
• منابع دانشگاهی: آیا شما مقالات و یا گزارش‌هایی را می‌خوانید که توسط گروه‌های حقوق بشر نوشته شده‌اند؟

در این درس، شما یاد می‌گیرید با استفاده از یک فرایند سه مرحله‌ای از این منابع استفاده کنید:

• اول اهداف خود را از جمع‌آوری اطلاعاتتعریف و مشخص کنید.
• دوم سرخط‌های مطالب و روش‌شناسی خود را برای جمع‌آوری اطلاعات، تعیین کنید.
• سوم با استفاده از روش‌شناسی‌ای که انتخاب کرده‌اید، اطلاعات راجمع‌آوری و ثبت کنید.

 

در زمان جمع‌آوری اطلاعات از منابع عمومی، اولین پرسشی که می‌توان پرسید این است: چرا این کار را انجام می‌دهم؟ آیا می‌خواهید این اطلاعات جمع‌آوری شده را به یکی از ارگان‌های بین‌المللی حقوق بشر گزارش دهید؟ آیا قصد شما این است که داستان را در یکی از رسانه‌های محلی منتشر کنید؟ آیا می‌خواهید در مورد رویداد/ حادثه‌ای به دولت نامه دهید؟ آیا می‌خواهید برای رایزنی در مورد مسئله‌ای در حوزه سیاست عمومی از این اطلاعات بهره‌‌برداری کنید؟ درحالیکه این‌ها تنها چند مثال محدود هستند، می‌بینید که اهداف زیادی برای جمع‌آوری اطلاعات در خصوص نقض حقوق بشر وجود دارد. برای کمک به تمرکز و خارج نشدن از چهارچوب تحقیقات‌تان، لحظه‌ای را به نوشتن اهداف خود و قصدتان از تهیه اطلاعات یاد شده، اختصاص دهید.

برای مثال، مرکز مستندسازی حقوق بشر ایران، این موارد را به عنوان اهداف اولیه خود نوشته است. در زمان فهرست‌نویسی از اهداف خودتان، مطمئن شوید که آن‌ها « واضح و دقیق » طبقه‌بندی شده‌اند و «ترسیم دقیقی از طرح شما برای استفاده از اطلاعات جمع‌آوری شده » ارائه می‌دهند.

 

اهداف:

مرکز مستندسازی حقوق بشر ایران، سازمانی مستقل و غیر انتفاعی است که در سال ۲۰۰۴ میلادی به وسیله وکلا و دانشجویان حقوق بشر تاسیس شده است. ماموریت این مرکز این است که:

• آرشیو و بایگانی‌ای جامع و بی‌طرفانه‌ از وضعیت تاریخ حقوق بشر در ایران تاسیس کند و بر اساس آن نوعی مسئولیت‌پذیری در قبال نمونه‌های مختلف نقض حقوق بشر ایجاد کند.
• آرشیوی از این سوابق به صورت قابل دسترس برای عموم ایجاد کند تا برای مقاصد آموزشی و تحقیقاتی مورد استفاده قرار گیرند.
• ضرورت پاسخگویی، احترام به حقوق بشر و نقش قانون در ایران را ترویج کند.
• تشویق گفت‌وگوی آگاهی‌بخش در پیوند با وضعیت حقوق بشر در ایران؛ میان پژوهشگران و مردم در حوزه عمومی؛ هم در ایران و هم در خارج از ایران.

 

 

 

 

سرخط‌ مطالب و به‌کارگیری چهارچوبی روش‌‌مند و مناسب

برای اطمینان از اینکه تلاش‌های شما در جمع‌آوری اطلاعات جدی گرفته شوند، باید چهارچوبی روش‌مند و مناسب در مورد اینکه چگونه می‌خواهید داده‌های کیفی و کمی خود را جمع‌آوری کنید داشته باشید.
اگر گزارشی را بر اساس داده‌های خود تهیه می‌کنید، مطمئن شوید که روش‌شناسی خود را به طور واضح در ابتدای اسناد بیان کرده‌اید. اینکه با چه روشی اطلاعات مورد نظر خود را جمع‌آوری می‌کنید، به این بستگی دارد که قصد جمع‌آوری چگونه اطلاعاتی دارید و دسترسی شما به منابع عمومی چقدر است. یعنی، چارچوب روش‌شناسی منتخب شما، به کیفیت اطلاعات مورد نیاز و دسترسی به منابع بستگی دارد.

برای انتخاب و ساختن چارچوب روش‌شناسی مناسب در پروژه خود، پرسش‌های مقابل را از خود بپرسید:

فراموش نکنید:

منابع عمومی شامل مشاهده مستقیم، منابع سطح دوم، منابع رسانه‌ای، منابع رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی، داده‌های عمومی و منابع دانشگاهی می‌شوند.

نکته: تمامی اقدامات احتیاطی لازم را انجام دهید تا از امنیت خود و منابع‌تان مطمئن شوید.

 

ادامه سرخط‌ مطالب و به‌کارگیری چهارچوبی روش‌‌مند و مناسب

هنگامی که درک مناسبی از منابع دست اول یا دست دوم با در نظر گرفتن اطلاعات پیش زمینه‌ای مورد نیاز و اهمیت شاخص‌های وقت و زمان، منابع شفاهی و مردم و مسئله تأمین امنیت خود و منابع داشتید، می‌توانید مراحل ذیل را برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده کنید:

۱ – در خصوص پیشینه موضوع، تحقیق کنید

اگر شما درباره رویدادی خاص یا نوعی از رویداد که قبلاً اتفاق افتاده است اطلاعاتی را جمع‌آوری می‌کنید، خواندن مطالب پیشینه می‌تواند در تهیه محتوای گزارش شما، یاری‌دهنده باشد.
آیا مقالات دانشگاهی، تیترهای خبری و یا منابعی از شبکه‌های اجتماعی وجود دارند که درباره موضوع مورد نظر شما بحث کرده باشند؟ آیا گروه‌های حقوق بشری درباره رویدادهای مشابه گزارشی داده‌اند؟ آیا منابع معتبر دیگری هستند که نوشته یا سندی در پیوند با اینگونه رویدادها در محتوای سیاسی کشور/ استان/ شهر شما، داشته باشند و یا موضوعاتی متناسب با موضوع تحقیق شما ارائه داده باشند؟ زمانی را به « مرور» و « مطالعه » اینگونه مطالب پیشینه‌ای اختصاص دهید.

زمانی که تحقیقات پیش‌زمینه‌ای خود را انجام دادید، با متخصصان صحبت کنید . آیا خبرنگاران، دانشگاهیان و یا اشخاص دیگر در مورد نوعی مشابه از رویداد یا زمینه سیاسی این رویدادها تحقیق کرده‌اند؟ صحبت با این اشخاص یا دیدن و خواندن گزارش‌های آنان می‌تواند شفافیت بیشتری در مورد وضعیتی که شما در مورد آن تحقیق می‌کنید به دست دهد.

دانش خود را بیازمایید

زمانی را به تمرین برای یافتن مطالب پیشینه‌ای و پیداکردن متخصصان بالقوه اختصاص دهید.
تصور کنید که در مورد نقض حقوق دانشجویان در ایران تحقیق می‌کنید.
فهرستی از سه منبع خاص تهیه کنید که به واسطه آنها می‌توانید پیرامون موضوع یاد شده مطالبی را مرور کنید یا فیلم‌هایی مستند را مشاهده کنید.
همچنین، فهرستی از سه نفر از متخصصانی که می‌توانید با آن‌ها درباره موضوع دانشجویان در ایران گفت‌وگو کنید و اطلاعاتی بگیرید، تهیه کنید.
نمونه موضوعاتی که از آن‌ها می‌توانید در پیوند با این تمرین استفاده کنید، ازجمله می‌توانند مطالب خبری درباره تغییراتی باشند که بر اساس جنسیت در دانشگاه‌های ایران در سال ۲۰۱۰ رخ داد. نمونه‌های دیگر منابع برای این پژوهش، می‌توانند فیلم‌های مستند درباره تفکیک جنسیتی و دسترسی زنان به آموزش عالی در ایران، گزارش‌های حقوق بشری از سازمان‌های معتبر داخلی و بین‌المللی و استادان دانشگاه و پژوهشگرانی باشند که تغییرات جنسیت- محور در نظام آموزشی ایران را مطالعه کرده‌اند.

 

۲ – ببینید، گوش کنید، بخوانید و ضبط کنید

چه شما در حال دیدن رویدادی با چشمان خود باشید، یا در حال گوش سپردن به بازگویی روایت یک شاهد از یک داستان و یا جمع‌آوری اطلاعات از اسناد مکتوب و رسانه‌های اجتماعی، اینکه شما اطلاعات دریافتی را چگونه ضبط و ثبت می‌کنید، تعیین می‌کند که گزارش شما بی‌طرف و بی‌غرض خواهد بود یا فاقد اعتبار.

پاسخ به «شش چه» به صورت مداوم به شما کمک می‌کند تا از عدم دقت یا پدیدار شدن جانبداری و تعصب در اطلاعات‌تان پرهیز کنید.

در درس یک، شما یاد گرفتید که چطور به پرسش‌های «شش چه» پاسخ دهید (چه کسی، چه چیزی، چه مکانی، چه زمانی، چرا و چطور)، تا مطمئن شوید گزارش‌تان معتبر است. به قصد و نیت پاسخ به این شش پرسش به سراغ منابع خود بروید. درحالیکه به احتمال زیاد شما از منبع خود این پرسش‌ها را به نحوی مستقیم نمی‌پرسید، به راه حلی فکر کنید که در آن، از منابع طوری بپرسید که پاسخ‌های «شش چه» را فراهم آورد.

فراموش نکنید!

مشاهدات مستقیم، اظهارات سطح اول و منابع سطح دوم مثل شاهدان، مستندسازی شما را قدرتمندتر و اعتبار گزارش شما را بیشتر می‌کند.

۳ – داده‌های اطلاعاتی را کنترل و بررسی کنید

هنگامی که از منبعی (به عنوان مثال شاهدی)، اطلاعاتی را جمع‌آوری و از آن منبع به خاطر همکار‌ی‌ تشکر می‌کنید، زمان آن می‌رسد که همه اطلاعات خود را دوباره بازبینی، بررسی و کنترل کنید. بررسی و تائید اطلاعات هر منبع، مرحله مهمی از جمع‌آوری اطلاعات است. مراحل زیر را برای کنترل اطلاعات هر منبع طی کنید:

اول : به یادداشت‌های مصاحبه خود رجوع کنید و کلیه اظهارات منبع که نیاز به تائید دارند را مشخص کنید. اظهاراتی که حداقل از سه منبع معتبر تائید شده‌اند یا به عنوان واقعیت پذیرفته شده‌اند احتیاجی به کنترل در مراحل بعدی ندارند. مثلاً اگر شاهدی در مورد تظاهرات بعد از انتخابات ۲۰۰۹ صحبت می‌کند، عکس‌ها و تصاویر زیادی موجود هستند که نشان می‌دهد این اعتراض‌ها اتفاق افتاده‌ است. بنابراین، این باور عمومی وجود دارد که این اعتراض‌ها مربوط به فرایند دهمین انتخابات ریاست جمهوری بوده است. بنابراین این قضیه نیازی به کنترل و تائید ندارد.

دوم : برای تمام مواردی که به منظور کنترل مشخص می‌کنید، این فرض را در نظر بگیرید که: ممکن هست این نیز اتفاق افتاده باشد. دیگر اینکه با استفاده از دانش خود در مورد محیط سیاسی و اجتماعی کشور/ منطقه/ شهر مورد نظر، ابعاد این نکته را بسنجید که آیا امکان این وجود دارد که رویداد اخیر یا گزارش جدید در منطقه گزارش شده صحت داشته باشد؟

 

مراقب منابع اینترنتی باشید

ممکن است رویدادی را بیابید که در وب‌سایت‌های متعددی ذکر شده باشد، ولی این بدین معنی نیست که هر وب سایت یک منبع مستقل است. اطلاعات ممکن است از سایت دیگری گرفته شده یا محتوایی را که در سایت دیگری کشف شده است، بازگو کرده باشد. این به تائید منبع منتهی نمی‌شود. محل و منبع اولیه انتشار اطلاعات را بیابید و اعتبار آن را ارزیابی کنید.

سوم : دو منبع مستقل اضافه بر منبع اول پیدا کنید که هرکدام بتوانند اظهارات منبع اول را ارزیابی کنند. این منابع می‌توانند رسانه‌های اجتماعی معتبر باشند که درباره رویداد مورد نظر شما گزارش می‌دهند یا شاهدان و گزارش‌های حقوق بشر در میان منابع دیگر دولتی و غیردولتی باشند. این دو منبع باید اطلاعات را به طور مستقل به دست آورده باشند (یعنی، از یک منبع نگرفته باشند).

در برخی موارد، یک رویداد نمی‌تواند با دو منبع افزون بر منبع اول شناخته شود. برای مثال، اگر شما با شاهدی مصاحبه می‌کنید که تنها شاهد یک رفتار ناقض حقوق بشر خاص بوده است، هیچ راهی برای تائید وقوع چنین حادثه‌ای وجود ندارد. در عین حال، به این معنی نیست که اطلاعات باید کنارگذاشته شود، بلکه به عنوان اطلاعات ارزیابی نشده ثبت و بایگانی می‌شود.

 

مراقب مطالب گول زننده و «سرکاری» باشید

اگر شما در حال جمع‌آوری اطلاعات از اینترنت هستید و در مورد اعتبار آن‌ها شک دارید، یک اقدام اولیه مناسب برای کنترل اطلاعات، سایت‌هایی است که به افشای دروغ یا راست بودن اطلاعات اختصاص دارند. دو ابزاری که می‌توانید استفاده کنید تارنماهای «هاکس-اسلیر» و «تورث اورفیکشن» ( www.hoax-slayer.com ) و (www.truthorfiction.com ) هستند.

بیایید امتحانش کنیم!

به وب‌سایت www.truthorfiction.com بروید و درباره اعدام کشیش مسیحی، یوسف ندرخانی در سال ۲۰۱۰ جست‌وجو کنید. چه پیدا کردید؟
وب‌سایت مقاله‌ای را نشان می‌دهد که این بیانیه را رد کرده و مشخص می‌کند که اعدامی صورت نگرفته است.
روی این لینک کلیک کنید تا پاسخ وب‌سایت را پیدا کنید.

منبع: نبض ایران